Μικρογράμματη γραφή

Κολάζ άνω και κάτω μέρους ταφόπλακας
 με συνεχόμενη μεγαλογράμματη γραφή έτους
 1860 της οικογένειας Βούτκα στα κοιμητήρια 
της Οξυάς  Καστοριάς.*  Σε αντίθεση με τη 
διακεκομμένη γραφή που επικράτησε στη
 Νότια απελευθερωθείσα  Ελλάδα μετά το 
1821, όπως καταδεικνύεται τουλάχιστον και
 από τα επιγράμματα των ανδριάντων στο
 προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η μικρογράμματη γραφή ή σεσυρμένη, όπως την αποκαλούσαν οι Γραμματικοί γιατί δεν ανασήκωνες τον κάλαμο (γραφίδα)  επινοήθηκε κατά τη διάρκεια των μεσοβυζαντινών χρόνων (8ος αιώνας μ.Χ). και αποσκοπούσε  στην καλυτέρευση  ανάγνωσης και κατανόησης των αρχαίων ελληνικών κειμένων. Ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος , μαθητής του Ζηνόδοτου του Εφέσιου και του Καλλιμάχου, διευθυντής της Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης και δάσκαλος του Αρίσταρχου του Σαμόθρακα , ήταν ο πρώτος που επινόησε  διάφορα σύμβολα, τους τόνους και τα πνεύματα, όπως τα αποκαλούμε σήμερα. Για το σκοπό αυτό συνέγραψε περίπου του 200 π.Χ. κείμενα περί τέχνης γραμματικής. Η μεγαλογράμματη γραφή σε συνεχόμενες λέξεις ήταν δυσανάγνωστη, δεν έχετε παρά να το δοκιμάσετε. Πέραν όμως από αυτό  έπρεπε να σκεφτείς πολύ για να ξεχωρίσεις πανομοιότυπες γραφικά λέξεις καταφεύγοντας αναγκαστικά στα συμφραζόμενα , αν δηλαδή το ΕΙΣ είναι πρόθεση ή αριθμητικό, αν το H είναι άρθρο, αναφορική αντωνυμία, διαζευκτικός σύνδεσμος , υποτακτική του ρήματος ειμί ή αόριστος υποτακτικής του ρήματος ίεμαι= βάλλομαι, ρίπτομαι και αν επίσης το EI-  είναι υποθετικός σύνδεσμος η δεύτερο πρόσωπο του ρήματος ειμί ή είμι= πηγαίνω. Παρά ταύτα για τη λέξη ἴς που σημαίνει νήμα αλλά και δύναμη πρέπει να ανατρέξουμε στα συμφραζόμενα. Ουδείς ασφαλέστερος οδηγός. Υπάρχουν όμως στη αρχαιοελληνική γραμματεία και σύνθετες λέξεις  από ονόματα και ρήματα που ανάλογα με το το τόνο τους αλλάζει και η σημασία τους, όπως πρωτότοκος και πρωτοτόκος,  λυσίτοκος αυτός δηλαδή που έλυσε τον τοκετό (μαιευτήρας) και λυσιτόκος αυτή που λύθηκε από τις ωδίνες του τοκετού, πυρίγονος και πυριγόνος, υψιπέτης και υψιπετής, μητρόκτονος και μητροκτόνος. Ο  γενικός κανόνας που ισχύει είναι  όταν τονίζεται η λέξη στο ρηματικό τύπο έχει παθητική σημασία δηλαδή. πρωτοτόκος αυτή που γέννησε πρώτη φορά και όταν τονίζεται στο ονοματικό τύπο υποδηλώνει  την ενεργητική της σημασία. Υψιπετής είναι ο αετός και υψιπέτης ο ουρανοκατέβατος. Λέμε όμως κυνηγός , κύων και άγω= οδηγώ τον σκύλο γιατί η παραλήγουσα είναι φύσει μακρά. Κακώς σήμερα λέμε φώσφορος αντί του ορθού φωσφόρος γιατί το χημικό αυτό στοιχείο αναδύει φως και και  όχι ως φώσφορος με ενεργητική σημασία το φως εκπέμπει τις ιδιότητες αυτού του συγκεκριμένου στοιχείου.

Ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος ήταν εκείνος  που έθεσε σημεία τόνων, γενικά στίξεων όπως τα αποκαλούμε σήμερα. Έτσι στο διαζευκτικό Η της μεγαλογράμματης γραφής έθεσε στο άνω αριστερό μέρος μια οξεία, στο αναφορικό ένα σύμβολο που σήμερα αποκαλούμε δασεία και στη δοτική της υπογεγραμμένη.  Η λέξεις ΟΙΣ μπορεί να σημαίνουν πρόβατο ή να είναι  δοτική πληθυντικού της αναφορικής αντωνυμίας ΟΣ. Η λέξη όρος μπορεί να σημαίνει βουνό αλλά και προϋπόθεση, η πρώτη ψιλούται και η δεύτερη δασύνεται. Στο κύδος που σημαίνει πολεμική δόξα, αλλά και ύβρη, αργότερα, όταν καθιερώθηκε μικρογράμματη γραφή στην πρώτη λέξη τέθηκε περισπωμένη και στη δεύτερη οξεία.

Ο  Ιωάννης γραμματικός,  που δεν σώζεται δυστυχώς το έργο του, και ο πατριάρχης Φώτιος ήταν οι πρωτεργάτες της μικρογράμματης γραφής και μάλιστα από τα πρώτα σωζόμενα αυτά έργα είναι το Λεξικό του Φωτίου που έφερε στο φως, πριν τριάντα χρόνια , ο Λίνος Πολίτης που το ανακάλυψε στη μονή Ζάβορδας των Γρεβενών και φυλάγεται τώρα στην Εθνική Βιβλιοθήκης της Κοζάνης..

Για περισσότερα από 700 χρόνια από τον 3ο αι. π.Χ. μέχρι το 8ο αι. μ.Χ, αν αφαιρέσουμε τους τρεις αιώνες  του  5ου , 6ου και 7ου αιώνα μ.Χ. που δεν παρατηρήθηκε σημαντική ενασχόληση γύρω από τα αρχαία γραπτά , εμπλουτίσθηκε  η ανάλυση της αρχαιοελληνικής γραμματείας μέσω κυρίως των λεξικογράφων που συμπεριλαμβάνονται και οι κριτικοί με σπουδαία έργα,  όπως ο Λογγίνος στο περίφημο έργο του περί ύψους ή περί  συνθέσεως ονομάτων, αυτό που λέμε σήμερα περί ύφους, του Διονυσίου  Αλικαρνασσέως  ή ακόμα  η τετραλογία του Λουκιανού περί αποφράδος (ημέρας), ρητόρων δάσκαλος,  λεξιφάνης, ψευδοσοφιστής ή σολοικιστής

*Το επίγραμμα παρουσιάζει ενδιαφέρον γιατί πρόκειται για επίγραμμα προώρου θανάτου, προφανώς κατά τη γέννα επειδή μεταξύ των άλλων  η αποθανούσα σύζυγος, που δεν κατονομάζεται, ζητά συγχώρεση από τον σύζυγό της Νικόλαο Βούτκα και την νεογέννητη θυγατέρα της που δεν βρίσκεται στη ζωή για να τους φροντίζει.

Στη λέξη ΝΙ- ΚΑ πριν το επίγραμμα παρεμβάλλεται  κυρτοειδής στα άκρα σταυρός.

Τȣ ΘΕȣ Η ΔΟΥΛΗ ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ

ΚΑΙ ΟΣΟΙ ΒΛΕΠΕΤΕ ΝΑ ΔΕΗΘHΤΕ

ΣΤΟΝ ΠΛΑΣΤΗΝ ΚΥΡΙΟΝ ΝΑ ΕΛΕΗΣΗ

ΤΑΣ ΑΜΑΡΤΙΑΣ ΤΗΣ ΩΣ ΚΑΙ ΝΑ

ΣΥΓΧΩΡΗΣΗ ΑΥΤΗΝ Ο ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΗΣ

ΝΙΚΟΛ. ΒȣΤΚΑΣ ΚΑΙ Η ΘΥΓΑΤΕΡΑ

ΝΙΚΟΛ. ΒȣΤΚΑ

ΕΓΕΝΗΘΗ ΔΕ ΣΕ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΧΩΡΑ

ΚΑΘΩΣ ΒΛΕΠΕΤΕ ΤΟΝ ΤΑΦΟΝ ΤΟΥΤΟ

ΚΑΙ ΑΠΕΒΙΩΣΕΝ ΕΙΣ ΤΑ ΕΞΗΝΤΑ [1860]

ΤΟΝ ΟΛΟΝ ΕΖΗΣΕ ΧΡΟΝΟΥΣ ΤΡΙΑΝΤΑ

Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΕΙΧΕΝ ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΑΣ

ΚΑΘΩΣ ΓΡΑΦΩ ΑΥΤΑΣ ΤΑΣ ΠΕΤΡΑΣ

ΟΣΟΙ ΔΕ ΒΛΕΠΕΤΕ ΞΕΝΟΙ ΚΑΙ ΦΙΛΟΙ

ΟΛΟΙ ΝΑ ΚΡΑΞΗΤΕ ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ